Мамлакатимизда қадим замонлардан касб-ҳунар сир-асрорлари ҳамда ҳаётий тажриба ва кўникмаларни авлоддан-авлодга ўтказиш, оилавий уста-шогирд анъаналари мерос бўлиб келмоқда. Ўзбекона оилавий тадбиркорликнинг асоси ўз оиласи учун фахрланиш ҳисси, ўзаро ишонч ва ҳурмат, тотувлик ҳисобланади. Бугунги кунда юртимизда меҳнат ресурсларининг етарли эканлиги, қишлоқ хўжалигидаги ўсишлар, шунингдек, моддий хомашёнинг мавжудлиги халқимизнинг онги ва шуурида шаклланган тадбиркорлик анъаналари оилавий бизнеснинг алоҳида ташкилий-ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамланиб боришига олиб келди. Ушбу йўлда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2009 йил 29 июлдаги Қарори билан тасдиқланган “Оилавий тадбиркорликни ҳамда ҳунармандчилик фаолиятини амалга ошириш тартиби тўғрисида”ги Низом ҳамда 2012 йил 26 апрелда “Оилавий тадбиркорлик тўғрисида”ги Қонуннинг қабул қилиниши муҳим омил бўлди.
“Оилавий тадбиркорлик тўғрисида”ги Қонуннинг 4-моддасида Оилавий корхона унинг иштирокчилари томонидан товарлар ишлаб чиқариш (ишлар бажариш, хизматлар кўрсатиш) ва реализация қилишни амалга ошириш учун ихтиёрий асосда, оилавий корхона иштирокчиларининг улушли ёки биргаликдаги мулкида бўлган умумий мол-мулк, шунингдек оилавий корхона иштирокчиларидан ҳар бирининг мол-мулки негизида ташкил этиладиган кичик тадбиркорлик субъекти дея таъриф берилган. Оилавий корхона фаолияти унинг иштирокчиларининг шахсий меҳнатига асосланади. Оилавий корхона тадбиркорлик субъектларининг ташкилий-ҳуқуқий шаклларидан бири ҳисобланади ва ўз мулкида алоҳида мол-мулкка эга бўлиши, ўз номидан мулкий ва шахсий номулкий ҳуқуқларни олиши ҳамда амалга ошириши, зиммасига мажбуриятлар олиши, судда даъвогар ва жавобгар бўлиши мумкинлиги белгиланиб қўйилди.
Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш Концепциясида Президентимиз “кичик бизнес ва тадбиркорликни кенгайтириш учун бизнеснинг янги ташкилий-ҳуқуқий шакли сифатида оилавий бизнесни қонуний белгилаб қўйиш вақти келди” деб таъкидлаб ўтган эди. Ўзбекистон Республикасининг 2012 йил 26 апрелда қабул қилинган “Оилавий тадбиркорлик тўғрисида”ги Қонуни билан оилавий бизнеснинг ҳуқуқий кафолатлари янада мустаҳкамланди. Қонундаги энг муҳим жиҳатлардан бири оилавий корхона эгаси ўзига мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлган турар жойлардан оилавий корхона фаолиятидан фойдаланиши мумкин. Аниқроғи, эндиликда турар жойни аввалгидек яшаш учун мўлжалланмаган жойларга айлантириш талаб қилинмайди (Бундан фаолиятнинг айрим турлари учун қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно, албатта).
Самарқанд вилояти, Каттақўрғон тумани Пайшанба шаҳарчасида яшовчи Фурқат Сатторов оилавий корхона бошлиғи. “Маҳсулотларни ўз уйида ишлаб чиқариш ва шу ернинг ўзида реализация қилиш имкони вужудга келганлиги жуда катта қулайлик бўлди. Чунки, иш жойинг уйингда бўлса, маҳсулотни бозорга олиб чиқишинг шарт бўлмаса, анча вақт ва катта маблағни тежаш имкони бўларкан. Фақат ўзингга ўхшаган бошқа тадбиркорлар билан соғлом рақобатга туриб берсанг кифоя”- дея фикр билдирди тадбиркор.
Шунингдек, оилавий корхоналар, гарчи улар товар ишлаб чиқарувчи тадбиркорлик субъектлари бўлсалар-да, электр энергияси, сув ва газ таъминоти, канализация ва иссиқлик таъминоти учун аҳолига берилган тарифлар билан бир хил тўловни амалга оширилиши тадбиркорнинг харажатларини тежашга олиб келмоқда. Диққатга сазовор жиҳати, оилавий корхонанинг банкдан, бошқа кредит ёки суғурта ташкилотидан кредит олишида тўловга қобилияти бўлган бошқа жисмоний ва юридик шахслар, шунингдек, фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда кафил бўлиши мумкин, авваллари кредит олувчи ўзи ёки яқинларига тегишли мулкни гаровга қўйиши, кафилни ўзи топиши зарур эди. Оилавий корхоналарнинг қонун ҳужжатларида белгиланган барча фаолият турлари билан шуғулланишлари мумкинлиги, уларнинг фаолияти ҳар тўрт йилда текширилиши уларнинг эркинлигини кафолатлайди.
Хулоса шуки, оилавий бизнесга берилаётган имтиёз ва эркинликларнинг такомиллашиб бориши унинг кенг ва жадал ривожланишига, иш ўринларининг очилишига шароит яратади.
М.Хазратқулов, Самарқанд шаҳар 6-сон ДНИ нотариуси